Kent hakkında kısa bilgiler
MÖ. 4. yy. ortası ; Priene'nin yeniden kuruluşu. Otarihten itibaren kuruluş kent planının aşama aşama uygulanması.
MÖ.2. yy.'lın ikinci yarısı ; Kentin batı ve orta kısımlarının depremle tahribatı.
MÖ. 129 yılından itibaren ; Priene Roma İmparatorluğu'nun Asia/Asya eyaletine dahil olmuştur.
Roma İmparatorluk dönemi (MS. 1.-4. yy)Priene liman koyunun dolması ve işlevini kaybetmesi , kentin ekonomik ve ticari çöküşü,
Erken Hıristiyanlık ve Bizans Dönemi ; Piskoposluk merkezi. Geçici bir süre Akropolis'te (Teloneia) yerleşim.
13. yy. başı ; Yerel prens Sabbas Asidenos'un Priene'de üst kurması.
Yüzölcümü ; Surla cevrili alan yaklaşık 40 hektar. Kent yapılarının kapladığı alan yaklaşık 27 hektar. Kentin denizden yüksekliği ; Yaklaşık 30 ila 370 m. (konut alan yaklaşık 30-90 m.)
Mısır Tanrıları Kutsal Alanı ; Priene Antik Kenti , Priene'de Mısır Tanrıları'nın (İsis , Sarapis , Anubis ve Harpokrates) kültü yazıtlarla MÖ. 200'lerden bu yana bilinmektedir. Yazıtlar Priene'deki İsis kültünün bazı detayları hakkında da bilgi vermektedir. Bu sayede tavukların kurban hayvanı olarak tercih edildiğini ve kült şarkılarının bir Mısır'lı tarafından söylenme zorunluluğunu bilmekteyiz. Uzaktaki Mısır ülkesinin tanrıları için yapılmış kutsal alanlar MÖ. 3. yy^dan itibaren Akdeniz'in hemen hemen tüm bölgelerinde yaygınlaşmıştı. Bunda rol oynayan unsurlardan birisi Mısır'daki Ptolemaioslar Krallığının kuvvetli yayılımı ve diğeri ise Greklerin inancında bulunmayan Sarapis ve İsis'in kültleri ile bağlantılı öbür dünya düşüncesiydi. Bu alanda MÖ.3. yy'da büyük konutlar vardı. Bunu en iyi korunmuş Prostaslı evin (A) avlusunun büyük blok taşları belgeler. Bir veya iki asır sonra E 14 numaralı İnsula'da kutsal alan inşa edilmiştir. Kutsal alanın buğün halen görülen kalıntıları MÖ. 1. veya MS. 1. yüzyıldandır. Avlunun yaklaşık ortasında İtalya-Romalı örnekleri gibi bir podium üzerinde yükselen önü merdivenli ve cephesi güneye bakan bir Ante-Tapınak (B) bulunmaktadır. Tapınak alanına giriş kuzey batıdaki bir propylon (C) vasıtasıyla sağlanmaktadır.
Bizans döneminde alanın fonksiyonunun değiştiğini o dönemde terk edilmiş kutsal alanın güneyindeki çok sayıdaki mezar belgelenmektedir.
Heroon ; Antik dönemde ölüler genellikle "Nekropol" adı verilen kent dışındaki mezarlık alanlarında gömülüyordu. Kent içi gömü ise seyrek rastlanılan bir uygulama olup , özel bir öneme sahip seçkin şahsiyetlere ve kahramanlara tanınan bir ayrıcalıktı. Burada görülen kalıntılar Priene'nin tek kent içi Mezar yapısına (Heroon) aittir. Dış ölcüleri 5,40x6,80m olan mezar yapısı Tiyatro caddesi'nde , Tiyatro'nun doğusunda , Yukarı Gymnasion'un kuzeyinde , kentin en işlek noktalarından birinde yer alır. İki katlı olan yapının alt katında mezar odası , üst katında ise "Kült Mekanı" olarak tanımlanabilecek bir bölüm yer almaktadır. Yapının duvarları kireç harcıyla bağlanmış moloz taşlardan örülmüş olup , caddeye/güneye bakan ön cephesi mermer plakalarla kaplanmıştır.
Heroon'un iki basamak , bir kaide , duvar ve alınlıktan meydana gelen ön cephe yüksekliği yaklaşık 6 metredir. Cephenin ortakısmında aedicula adı verilen büyük bir niş içerisinde muhtemelen ölen şahsın heykeli yer alıyordu. Mezar , yapı tekniği ve içerisinde ele geçen buluntulara göre Erken Roma İmparatorluk dönemine tarihlendirilmektedir.
Piskopusluk Kilisesi ; Şehrin en büyük kilisesi (Ana kilise) , batısında bir ön avlu (Narteks) (1) ile girişi sağlanan üç nefli bir bazilikadan oluşur. Ortasında , iki merdivenle çıkılan bir mimber (Ambo)(2) ve doğusunda ise kilise mensupları için oturma basamakları (Synthronon) (3) bulunmaktaydı. Sunağın bulunduğu kısım bölmelerle ayrılmıştır. Kilisenin apsisi ise Roma Dönemine ait hamam yapısının sınırı içine taşar.
Meyilli bir şekilde yerleştirilmiş olan bazilika geniş ölcüde eski yapılardan sökülen taşlardan (devşirme taş) inşa edilmiştir. Ambonun batısındaki merdiven çıkışı ve sunak odasına ait süslemeli korkuluk levhaları kalıntıları Erken Bizans Dönemine aittir.
Başlıca yapı Safhaları ;
I Geniş narteskli sütunlu bazilika (MS. 5./5. yy.)
II Neflerin batı yönünde uzatılması ; iki sütun kirişi üzerinden geçen arkad kemerleri yapımı
III Sütunlar arasında bulunan payelerin duvarla örülmesi
Kilise yaklaşık MS. 1300 yılına dek kullanılmıştır.
Athena Kutsal Alanı ; Athena kutsal alanı , bir Propylon (anıtsal giriş kapısı) , bir sunak , tapınak ve bir Stoa'dan (Sütunlu galeri) meydana gelir. Tanrıça Athena Polias'a adanmış olan Priene'nin en büyük tapınağı MÖ. 4. yy'da mimar Pytheos tarafından planlanmış ve çevreye hakim konumdaki bir kaya sırtında inşa edilmişti.
Başlangıçta Büyük İskender tarafından parasal destekle bulunan yapı kompleksinin bitirilme süreci , sonra Athena'nın yanında tapılan , ilk Roma İmparatoru Augustus dönemine (MÖ. 27-MS. 14) kadar devam etmiştir. 37,15 x 19,50 m. ölçülerinde bir zemin (stylobat) üzerinde oturan ve İon düzeninde inşa edilen tapınak , kısa kenarlarında 6 uzun kenarlarda ise 11 sütuna sahiptir. Tapınağın içerisinde kentin ana tanrıçası Athena'nın , Atina Akropolisi'ndeki Athena Parthenos heykeli örneğine göre işlenmiş , kült heykeli bulunmaktaydı.
Tapınağın doğusunda yer alan ve orjinal hali figürlü kabartmalarla süslü olan sunak MÖ. 3./2. yy'da , o dönemde halen denizin kapladığı güney yöne açılan Güney Stoa MÖ. 2. yy'da , kutsal alana girişi sağlayan Anıtsal Kapı ise MÖ. 1. yy. başlarında inşa edilmiştir.
